KIỂM TRA VẬT PHẨM ĐẦU vs KIỂM TRA SẢN PHẨM ĐẦU

Kiểm tra vật phẩm đầu & kiểm tra sản phẩm đầu là hai hoạt động quan trọng trong kiểm soát chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên ở nhiều tổ chức việc diễn giải không đầy đủ nội hàm của hai khái niệm dẫn đến đôi khi chúng bị đồng nhất. Một khi bị đồng nhất, một trong hai hoạt động sẽ bị bỏ qua hoặc không được thực hiện triệt để và hệ quả là các vấn đề chất lượng không được phát hiện và ngăn chặn.

Kiểm tra sản phẩm đầu (FPI)

FPI là thuật ngữ viết tắt của First Part Inspection/First-off Part Inspection hoặc First Piece Inspection. Thuật ngữ kiểm tra sản phẩm đầu được sử dụng chính thống trong tiêu chuẩn ITAF 16949:2016. Theo đó kiểm tra sản phẩm đầu (first-off part) đôi khi kèm với kiểm tra sản phẩm cuối (last-off part) là một trong những hoạt động quan trọng để xác nhận việc cài đặt (set-up) khi thay đổi lô nguyên liệu, lô sản phẩm hay công cụ được thực hiện chính xác và quá trình tạo ra sản phẩm đáp ứng yêu cầu.

Tổ chức cần kiểm tra sản phẩm đầu (FPI) khi:

Bắt đầu ca sản xuất.
Thay đổi lot nguyên liệu.
Thay đổi công cụ.
Thay đổi người thao tác.
Thay đổi điều kiện sản xuất.

Để kiểm tra, đánh giá sản phẩm đầu tổ chức phải:

Thiết lập mục kiểm tra & chuẩn chấp nhận: chuẩn chấp nhận khi kiểm tra sản phẩm đầu thường được siết chặt hơn (80%) so với dung sai kĩ thuật thông thường. Hoạt động này nhằm đảm bảo việc cài đặt được căn chỉnh cẩn thận, hướng về giá trị trung tâm.
Lấy mẫu và đo kiểm.
Phân tích dữ liệu: kiểm tra sản phẩm đầu không chỉ để đánh giá sản phẩm đạt hay không đạt mà còn để xác nhận quá trình có sẵn sàng cho việc sản xuất số lượng lớn hay không nên nếu có thể các biện pháp phân tích dữ liệu bằng kĩ thuật xác suất thống kê cần được áp dụng.

Kiểm tra vật phẩm đầu (FAI)

FAI thường bị nhầm với kiểm tra sản phẩm đầu vì cùng có từ first (đầu tiên) & inspection (kiểm tra), và có một vài tình trường hợp cần áp dụng giống nhau mặc dù thời điểm không giống nhau. Tuy nhiên về bản chất chúng có sự khác biệt hoàn toàn về thời điểm kiểm tra và ý nghĩa kiểm tra.

Trong AS 9102 (tiêu chuẩn ngành hàng không vũ trụ), FAI được định nghĩa là “một quá trình kiểm tra và xác nhận được hoạch định đầy đủ, độc lập và được văn bản hóa để đảm bảo rằng quá trình sản xuất mô tả có thể sản xuất ra vật phẩm phù hợp với bản vẽ, đơn hàng, yêu cầu kĩ thuật và/hoặc tài liệu thiết kế khác”.

Tổ chức phải thực hiện kiểm tra hoàn chỉnh vật phẩm đầu (full FAI) hoặc một phần các đặc tính có ảnh hưởng (partial FAI) trong các trường hợp sau:

Thay đổi đặc tính thiết kế có ảnh hưởng lắp ghép, hình dáng, chức năng của sản phẩm.
Thay đổi nguồn sản xuất, quá trình sản xuất, phương pháp kiểm tra, địa điểm sản xuất, công cụ.
Sự kiện tự nhiên hoặc con người tác động có tác động lớn đến quá trình chế tạo.
Tái sản xuất sau một thời gian nhất định.

Để kiểm tra, đánh giá vật phẩm đầu tổ chức phải:

Xem xét các tài liệu của quá trình sản xuất như phiếu di chuyển, kế hoạch kiểm soát…để đảm bảo vật phẩm đầu được hoàn thiện tất cả các công đoạn hoạch định với các điều kiện hoạch định.
Kiểm tra các hồ sơ FAI (dữ liệu kiểm tra, dữ liệu thử nghiệm, chứng chỉ..) đảm bảo phù hợp.
Xác nhận nguyên vật liệu thô, chứng nhận phê duyệt quá trình đặc biệt phù hợp.

FAI vs FPI

Như vậy kiểm tra sản phẩm đầu (FPI) và kiểm tra vật phẩm đầu (FAI) là hai hoạt động hoàn toàn khác nhau. Tuy nhiên đôi khi chúng bị dùng lẫn nhau vì hai lí do sau.

Thứ nhất, trong một số tình huống tổ chức có thể phải thực hiện cả FAI & FPI. Ví dụ khi có thay đổi thiết kế sản phẩm hoặc thay đổi công đoạn sản xuất (4M) tổ chức phải thực hiện sản xuất thử và đánh giá để xác nhận giá trị sử dụng (validation) của các thay đổi này hay nói cách khác là thay đổi này không ảnh hưởng đến khả năng sử dụng của sản phẩm. Khi đó những sản phẩm đầu tiên (vật phẩm đầu) được sản xuất theo điều kiện thay đổi phải được kiểm tra xác nhận và được gọi là FAI. Cho đến khi các thay đổi này chính thức được áp dụng vào quá trình sản xuất hàng loạt những sản phẩm đầu tiên của lô sản xuất cũng cần được kiểm tra xác nhận (verification) để đảm bảo việc thay đổi được thực hiện đúng yêu cầu và được gọi là FPI. Để phân biệt được mục đích của các hoạt động này tổ chức cần tham khảo thêm khái niệm kiểm soát thay đổi & kiểm soát điểm thay đổi.

Thứ hai, thuật ngữ article không phổ biến trong tiếng Việt nên người dịch thường dựa trên hình tượng thực tế (kiểm tra sản phẩm) để chuyển tải thông điệp nên đôi khi First Article Inspection cũng được dịch là kiểm tra sản phẩm đầu. Các công ty Nhật thường dịch FAI là kiểm tra vật phẩm đầu vì nó xuất phát từ thuật ngữ Hatsumono trong tiếng Nhật. Hiểu được ý nghĩa của từ này sẽ giúp tổ chức phân biệt được rõ hơn hai hoạt động.