CÓ PHẢI THỰC HIỆN GR&R LẶP LẠI ĐỊNH KÌ?

Phân tích hệ thống (MSA) đo nói chung và đánh giá khả năng sao chép & lặp lại (GR&R) nói riêng là một công việc tốn rất nhiều thời gian, công sức. Trong khi yêu cầu của IATF 16949 cũng như yêu cầu riêng của khách hàng không rõ ràng, việc một số tổ chức chứng nhận yêu cầu doanh nghiệp thực hiện GR&R định kì gây ra sự hoang mang không hề nhỏ. Thực sự việc định kì phân tích lặp lại GR&R có phải là yêu cầu bắt buộc hay thực sự cần thiết?

NHIỀU CHỈ DẪN CHO THẤY LÀ “KHÔNG!”

Chỉ dẫn đầu tiên cần xem xét là tiêu chuẩn IATF 16949:2016. Tuy nhiên điều khoản về phân tích hệ thống đo (7.1.5.1) chỉ đưa ra yêu cầu chung rằng tổ chức phải “đánh giá sự biến động có trong kết quả của mỗi hệ thống kiểm tra, đo lường và thử nghiệm được đề cập trong kế hoạch kiểm soát”. IATF 16949 không có các yêu cầu cụ thể về việc khi nào phải phân tích hệ thống đo, sử dụng các biện pháp nào vào có phải phân tích với tất cả các hệ thống đo đề cập trong Control Plan không, ví dụ: công ty sử dụng micrometer để kiểm tra 20 kích thước của sản phẩm, liệu có cần thực hiện phân tích GR&R đối với 20 mục đo này? Công việc này rất tốn thời gian chưa kể liệu có phải thực hiện với tất cả các micrometer hiện có và các loại thiết bị đo khác. Có vẻ IATF 16949 cũng nhận thấy mức độ phức tạp của vấn đề nên dành quyền quyết định cho khách hàng của công ty, và chỉ đưa ra ghi chú “phân tích hệ thống đo nên ưu tiên tập trung vào các đặc tính quan trọng và đặc biệt của sản phẩm hoặc quá trình”. Vì vậy hầu hết các tổ chức chứng nhận đều chấp nhận một cách làm chung là tổ chức phải phân tích hệ thống đo đối với tất cả các loại thiết bị đề cập trong Control Plan dựa trên kết quả đo một đặc tính (thường có dung sai nhỏ nhất) trong rất nhiều đặc tính có trong Control Plan. Điều đó chứng tỏ thực tế việc áp dụng yêu cầu này phần nào phụ thuộc vào diễn giải của các bên liên quan.

Nguồn tham khảo thứ hai là các yêu cầu riêng của từng khách hàng. Tuy nhiên, yêu cầu riêng của khách hàng cũng không có nhiều chỉ dẫn chi tiết. Hầu hết các khách hàng vẫn sử dụng sổ tay APQP hay PPAP để ấn định yêu cầu về thời điểm phân tích hệ thống đo: trước khi sản xuất hàng loạt sản phẩm mới, thay đổi thiết kế và/hoặc thay đổi quá trình sản xuất như một phần yêu cầu của PPAP. Ford trong Customer Specific Requirements for IATF 16949:2016 của mình cho phép nhà cung cấp phân tích hệ thống đo theo họ (family of gauges) tức là khi sử dụng nhiều thiết bị đo cùng giải đo, cùng model và cùng nhà sản xuất nhà cung cấp chỉ cần phân tích một thiết bị đại diện. Một số rất ít khách hàng có thể đưa ra yêu cầu chi tiết về hạng mục cần phân tích GR&R khi đệ trình hồ sơ PPAP. Không có thông tin nào về việc khách hàng yêu cầu định kì thực hiện lặp lại GR&R.

Nguồn tham khảo thứ ba là AI. Khi được hỏi “Is GR&R required annually?”, câu trả lời đều là “NO”. Mặc dù AI không phải là nguồn thông tin chính thống nhưng nó cũng phản ánh phần nào cảm nhận thông thường (common sense) của cộng đồng.

Về khía cạnh rủi ro kĩ thuật, việc phân tích GR&R là để xác định xem một hệ thống đo (bao gồm thiết bị đo, môi trường, phương pháp, kĩ năng đo, vật đo…) có phù hợp không thông qua đánh giá tác động hay biến động của các yếu tố này lên kết quả đo. Nó sẽ cần được thực hiện trước khi quyết định sử dụng hệ thống đo đó để kiểm soát chất lượng sản phẩm. Phân tích GR&R không nhằm kiểm soát sự biến động của kết quả đo theo thời gian ví dụ thiết bị đo bị mòn. Việc kiểm tra mức độ mòn của thiết bị là nhiệm vụ của hoạt động hiệu chuẩn. Trong một số trường hợp, ví dụ thay đổi thiết bị, môi trường, thủ tục đo…, GRG& có thể cần được phân tích lại chứ không nhất thiết phải thực hiện lặp lại định kì kể các không có thay đổi.

TẠI SAO CHUYÊN GIA YÊU CẦU “CÓ”?

Phân tích bên trên cho thấy các yêu cầu về phân tích hệ thống đo nói chung và GR&R nói riêng không rõ ràng, phụ thuộc vào diễn giải của các bên liên quan. Một số diễn giải được chấp nhận (không phải phân tích GR&R với từng thiết bị đo trong danh sách và từng hạng mục đo trong Control Plan). Vậy tại sao diễn giải về việc không cần phân tích GR&R lặp lại định kì lại không được chấp nhận?

Cơ sở để các chuyên gia không chấp nhận diễn giải này có thể xuất phát từ hướng dẫn trong sổ tay Measurement System Analysis (MSA). Theo đó việc phân tích hệ thống đo được thực hiện theo 2 giai đoạn (phase). Phase 1 là để hiểu về quá trình đo và xác nhận xem nó có thể đáp ứng các yêu cầu. Nó xác định đặc tính cần đo được đo tại đúng vị trí quy định theo thiết kế của hệ thống đo, ví dụ xác định ví trị gá và kẹp chi tiết (phần này nằm ngoài chủ đề bài viết), và xác định liệu có những yếu tố môi trường nào có quan hệ tương tác với quá trình đo. Các kĩ thuật phân tích ở Phase 1 có thể sử dụng là độ lệch (bias), độ tuyến tính (linearity), khả năng sao chép (repeatability) & lặp lại (reproducability). Kiến thức có được từ Phase 1 sẽ được sử dụng như đầu vào cho việc phát triển chương trình bảo dưỡng thiết bị (kiểm tra, vệ sinh), cũng như các biện pháp phân tích (test) nên (should) sử dụng ở Phase 2. Ví dụ, nếu thấy khả năng sao chép & lặp lại có tác động lớn đến biến động của hệ thống, tổ chức có thể thực hiện thử nghiệm (test) thông kê đơn giản với 2 yếu tố (simple two-factor statistical experiment) ở Phase 2. Theo đó Phase 2 là để xác định liệu theo thời gian, quá trình đo có tiếp tục thỏa mãn các yêu cầu. Phase 2 thực hiện giám sát liên tục các nguồn biến động chính và/hoặc dấu hiệu cho thấy hệ thống đo lường bị suy giảm theo thời gian (AIAG Measurement System Analysis Reference Manual, 4^th Edition, trang 69).

Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào các nội dung này của sổ tay MSA để yêu cầu các tổ chức phải thực hiện GR&R lặp lại định kì (như là yêu cầu thực hiện Phase 2) e rằng chưa hoàn toàn chính xác. Phase 2 không có yêu cầu về phân tích đầy đủ hệ thống đo (để xác định mức độ tác động của các yếu tố trong hệ thống) mà chỉ yêu cầu giám sát các nguồn biến động chính để kiểm tra mức độ suy giảm theo thời gian bằng các biện pháp thử nghiệm đơn giản. Trên thực tế, dù không gọi tên là phân tích hệ thống đo giai đoạn 2, các thử nghiệm đơn giản này đã được các tổ chức áp dụng trong thực tế. Để kiểm tra sự suy giảm của thiết bị đo các tổ chức thường định kì hiệu chuẩn, phân tích độ lệch, độ tuyến tính định kì và hiệu chỉnh thiết bị nếu cần là biện pháp để giám sát sự suy giảm chất lượng thiết bị đo. Hoặc để chứng tỏ kĩ năng người thao tác được duy trì các tổ chức thường quy định tần suất và biện pháp phê duyệt kĩ năng của các công đoạn đòi hỏi kĩ năng đặc biệt như kiểm tra ngoại quan, lực phá hủy… Ví dụ thực tiễn điển hình nhất là các tổ chức thường tái chứng nhận năng lực nhân viên kiểm tra ngoại quan bằng yêu cầu người thao tác kiểm tra một số lượng sản phẩm (bao gồm OK và NG) để đánh giá mức độ chính xác khi phán định.

ỨNG DỤNG NHƯ NÀO CHO PHÙ HỢP?

Section B – Selecting/Developing Test Procedure của sổ tay MSA nhận định rằng có rất nhiều thủ tục hay biện pháp thử nghiệm (tes procedure) để đánh giá hệ thống đo, Việc lựa chọn biện pháp nào phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong một số trường hợp, các thử nghiệm sơ bộ cần được thực hiện để xem biện pháp đó có phù hợp với hệ thống đo cụ thể. Các thử nghiệm sơ bộ này cần được tíc hợp vào Phase 1. Ngoài ra cần cân nhắc các yếu tố sau khi lựa chọn thử tục hay biện pháp thử nghiệm:

• Chi phí thử nghiệm
• Thời gian thực hiện thử nghiệm
• Phân biệt hoặc hiểu rõ các khái niệm. Trong trao đổi thông tin hằng ngày hai phạm trù này đôi khi được sử dụng như là một cặp đồng nghĩa có thể thay thế cho nhau, kiểu MSA là GR&R và ngược lại. Trong khi đó, MSA là một phạm trù rộng hơn dùng để ám chỉ đến các kĩ thuật dùng để phân tích hệ thống đo; GR&R chỉ là một trong số chúng. Yêu cầu chúng đối với MSA không đồng nghĩa là yêu cầu đối với GR&R.
• Tần suất thực hiện Phase 2 phụ thuộc vào mức độ ảnh hưởng đến tổ chức và khách hàng của tổ chức.

Quan trọng nhất, chúng ta cần có nhận thức chung rằng các sổ tay AIAG bao gồm MSA là công cụ, không phải yêu cầu. Tiêu chuẩn IATF 16949 chỉ yêu cầu tổ chức phải hiểu và vận dụng được các công cụ. Khách hàng của tổ chức mới là người quyết định sử dụng công cụ này khi nào, như thế nào…vì mức độ ảnh hưởng của các chi tiết đến chức năng của ô tô rất khác nhau. Không hiệu quả nếu một tổ chức sản xuất sản phẩm đơn giản phải áp dụng các công cụ giống như công ty sản xuất sản phẩm có chức năng an toàn. Ví dụ sổ tay APQP có rất nhiều check sheet nhưng yêu cầu tổ chức sử dụng tất cả các check sheet này. Cho nên từ góc độ đánh giá nên tập trung vào việc xác định xem tổ chức có biết cách vận dụng các công cụ không hơn là yêu cầu tổ chức sử dụng công cụ này vào việc gì khi không có yêu cầu riêng của khách hàng. Từ góc độ vận dụng, các tổ chức nên tăng cường trao đổi với khách hàng để xác cần vận dụng các công cụ như thế nào. Tránh tình trạng “cứ có dao thì phải cắt”.